Cần sự cân bằng sinh thái giữa bảo tồn và phát triển

Theo số liệu thống kê, đội tàu hoạt động trên vùng vịnh Bắc Bộ tăng bình quân 10%/năm, riêng Hải Phòng hiện có khoảng gần 4.000 chiếc, được tổ chức thành các tổ đội hoặc tập đoàn. 

Cần phải nhìn nhận, những năm gần đây thành phố đã có nhiều chính sách quan tâm đến việc đầu tư cho các đội tàu đánh bắt xa bờ, cũng như thay đổi các phương pháp đánh bắt để tái tạo nguồn lợi thủy sản.

Đáng kể phải nói đến tập đoàn đánh cá Nam Triệu (Thủy Nguyên) là mô hình tập thể thuộc diện lớn nhất miền Bắc hiện nay, với đội tàu khoảng 500 chiếc có công suất lớn, khai thác xa bờ bằng nghề chụp mực, lưới giã đôi...

Tuy vậy, một đại diện của tập đoàn cho biết, việc đầu tư cho mô hình này đòi hỏi chi phí lớn, nhưng với giá nhiên liệu liên tục tăng cao như hiện nay, hiệu quả sản xuất của tập đoàn bị ảnh hưởng không nhỏ.

Điều đáng lưu ý là phát triển nhanh nhất về số lượng lại thuộc loại tàu công suất nhỏ, chỉ phù hợp đánh bắt ven bờ. Phương thức và công cụ đánh bắt mang tính “thượng vàng hạ cám” đã xâm phạm nghiêm trọng đến khả năng tái sinh.

Chưa kể, do chỉ chú trọng đánh bắt nhưng không quan tâm nhiều đến việc đầu tư bảo quản và chế biến, chất lượng thủy sản bị giảm mạnh do áp dụng các phương pháp giản đơn như ướp đá, phơi khô, ủ muối... giá trị kinh tế giảm thì việc tăng cường khai thác bù đắp chi phí lại càng lớn.

Dịch vụ nghề cá còn manh mún và lạc hậu

Quá trình gia tăng dân số, phát triển lực lượng sản xuất tỷ lệ thuận với công nghiệp, cùng với tốc độ tăng trưởng ngành du lịch, dịch vụ đã làm tăng mạnh nhu cầu tiêu thụ hải sản.

Nhưng dường như việc quản lý khai thác đã không được quan tâm đúng mức, nên cùng với việc nguồn lợi cạn kiệt, nhiều loại sản vật cũng đã mất tích trên vùng biển Hải Phòng như cá đé, sủ… nhiều loại khác đang đứng trước nguy cơ bị liệt vào “sách đỏ” như hải sâm, bào ngư…

Về điều này, một cán bộ của Viện nghiên cứu hải sản than rằng: nguyên nhân suy giảm lớn nhất là khai thác không được gắn với bảo tồn, đều từ con người mà ra.

Chẳng hạn việc sử dụng các công cụ, những sáng tạo mới để tăng sản lượng thể hiện tính vô trách nhiệm của người đánh bắt như dùng lưới vét mắt nhỏ, thuốc nổ, thuốc độc cyanua, kích điện, “lờ bát quái”… không những tận thu cả những sinh vật còn quá nhỏ, mà còn “triệt” luôn cả đường sinh nở.

Ở những vùng lợ cửa sông, nhất là các huyện Kiến Thụy, Tiên Lãng, Vĩnh Bảo… nơi hàng năm cung cấp một lượng giá trị rất lớn về tôm rảo, rươi và các loại cá đặc sản tự nhiên. Nhưng lại bị chính quyền địa phương khoanh thành từng khu vực nhỏ để dễ đấu thầu, trong khi ở ngoài các triền sông, bãi cát bồi bị khai thác triệt để cũng đã ảnh hưởng nặng đến môi trường tự nhiên của sinh vật nước.

Chế biến thủy sản xuất khẩu tại Hải Phòng

Lẽ ra, khi nguồn lợi tự nhiên bị suy kiệt, thì giải pháp bù trừ sẽ được tính đến nhờ việc nuôi tái tạo. Nhưng việc thuần hóa các loài hải sản đã là chuyện khó, việc ươm tạo giống càng khó hơn. Thực tế, rất nhiều hải sản quý hiện nay ở vùng biển Hải Phòng đều chưa thể nuôi được, ngoại trừ một số ít đang được tập trung nuôi lồng bè.

Trong khi quá trình phát triển các ngành kinh tế khác đã tạo rào cản lớn, nếu như vùng đảo khu du lịch Cát Bà từng gặp thách thức từ ảnh hưởng của nuôi hải sản lồng bè, thì các mô hình nuôi khác lại đang bị thu hẹp bởi phát triển công nghiệp.

Chẳng hạn để có được khu công nghiệp Đình Vũ thì quận Hải An đã phải đánh đổi hàng nghìn héc-ta mặt nước, hoặc như quận Đồ Sơn đã chuyển đổi hàng trăm hec-ta đầm nuôi thành dự án sân gôn, còn Dương Kinh hiện còn vài trăm hec-ta đầm sót lại cũng đang phải cầm cự vì xen giữa các dự án sản xuất công nghiệp, dịch vụ.

Một vấn đề khác mà nguồn lợi hải sản Hải Phòng và các địa phương lân cận đang vấp phải, đó là ô nhiễm môi trường. Môi trường biển suy thoái nhanh, nhất là vùng ven bờ và khu vực cửa sông có cảng đang bị ô nhiễm rất nặng, tác động từ nguồn dầu thải của các con tàu ra vào cảng và hoạt động trên biển.

Rồi ô nhiễm đục nước, kết quả của nạn phá rừng phòng hộ và xói lở, chỉ tính riêng vùng cửa sông Cấm, hàm lượng phù sa đã tăng mạnh trong vòng mấy chục năm qua. Độ ôxy hoà tan (DO) của vùng biển thấp, làm giảm năng suất sơ cấp thực vật nổi do hạn chế quang hợp, khiến hệ sinh thái đặc hữu như rạn san hô tại Cát Bà, Bạch Long Vĩ bị tẩy trắng hoặc thu hẹp, nhiều sinh vật biển mất nơi sinh sản và cư ngụ.

Ở một tài liệu khác, mỗi năm có hàng nghìn tấn chất thải sinh hoạt, nhiên liệu, cặn dầu, nước rửa tàu lẫn chất thải rắn, mạt kim loại, sơn và các chất tẩy rửa trong quá trình hoạt động thải ra sông, biển.

Trong khi đó, việc quy hoạch vùng bờ không phát huy được hiệu quả, đang rất manh mún giữa các dự án đầy mâu thuẫn của công nghiệp – dịch vụ - thủy lợi – nông nghiệp và thủy sản. Đương nhiên, “trăm sông đều đổ ra biển”, ô nhiễm vũng bờ cũng chính là nguồn gây ô nhiễm cho cả vùng vịnh Bắc Bộ, ngư trường chính của Hải Phòng.

Chưa kể, với tốc độ dòng chảy 0,5m/s của Biển Đông, tình trạng ô nhiễm mang theo tính khu vực, chỉ trong hai tháng nước biển có thể hoàn thành một vòng chu chuyển trong Vịnh Bắc Bộ, đồng nghĩa với việc chỉ trong 1 tháng nguồn thải từ các nước láng giềng có thể đã đến vùng biển Hải Phòng.

Như vậy có thể thấy, nguồn lợi hải sản Hải Phòng đang đứng trước những thách thức lớn, từ chính việc khai thác nội ngành đến các mâu thuẫn trong mục tiêu khai thác ngoại ngành khác. Điều này đang đặt ra một bài toán nan giải giữa khai thác và bảo tồn, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững mà thành phố đang phấn đấu.

(còn nữa)

Hoàng Minh