Phạm Tử Nghi - Đức Thánh Niệm

Phạm Tử Nghi (2-2-1590 * 14-9-1578 âm lịch) là tướng nhà Mạc, người làng Vĩnh Niệm, tổng An Dương, huyện An Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương – nay là phường Vĩnh Niệm, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng.

Từ nhỏ, ông đã bộc lộ tư chất là người thông minh, ham học đặc biệt là có sức vóc hơn người, sức khoẻ phi thường, được dân làng gọi là Thiên Lôi. Chứng tích còn lại của việc Phạm Tử Nghi rèn luyện võ nghệ chính là việc ông chỉ huy đắp con đường Thiên Lôi, thực chất là con đê ngăn nước mặn xâm nhập vào trong nội đô. Đê dài khoảng 3 dặm (trên 2km), vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Hàng năm, người dân sở tại vẫn bồi đắp đê để ngăn nước mặn. Sở dĩ con đường do Phạm Tử Nghi đắp có tên là Thiên Lôi là vì khi tập võ, ông thường dùng gậy thét lên một tiếng vang trời và quật nát những đống đất đắp hai bên đường. Người làng lúc bấy giờ cho rằng ông là Thiên Lôi trên trời hóa xuống.

Danh tướng Phạm Tử Nghi là vị tướng tài ba có công bảo vệ đất nước trong triều nhà Mạc thế kỷ 16. Tuy vậy, tên tuổi và sự nghiệp cầm binh của ông lại ít được nhắc đến trong sách sử. Sách Đại Việt sử kí toàn thư ghi chép rằng: “Tướng Mạc là Tứ Dương hầu Phạm Tử Nghi mưu lập người họ Mạc là Hoằng Vương Chính Trung làm chúa, không xong, bèn nổi loạn, bức dời Chính Trung về xã Hoa Dương, huyện Ngự Thiên. Họ Mạc sai Khiêm Vương Kính Điển cùng bọn Tây quân công Nguyễn Kính đem quân đi bắt, bị Tử Nghi đánh bại. Sau Tử Nghi nhiều lần đánh không được, mới ép Chính Trung ra chiếm cứ vùng Yên Quảng. Dân hạt Hải Dương bị nạn binh lửa luôn luôn, nhiều người phải lưu vong”. Sách sử ghi chép là vậy, công hay tội cũng đã thuộc về lịch sử. Nhưng xét tình thế lúc bấy giờ, những nhận định và hành động của tướng Phạm Tử Nghi cho thấy ông là người có chính kiến rõ ràng, tích cách bộc trực khảng khái. Trong giai đoạn lịch sử đầy những biến động như vậy, việc xuất hiện một con người dám nghĩ dám làm là điều hiếm có.

Sau khi mưu sự không thành, quân Phạm Tử Nghi tiến vào đất của người Minh và có hành động cướp phá tại đây. Đại Viêt sử kí toàn thư có ghi lại sự việc này như sau “Tử Nghi lại chạy vào đất nhà Minh, thả quân đi bắt người cướp của Quảng Đông, Quảng Tây. Người Minh không kiềm chế nổi”. Việc làm của tướng Phạm Tử Nghi trên đất ngoại quốc phải chăng còn vì lòng yêu nước? Chỉ biết rằng người đời sau cũng nhìn nhận sự việc này với tấm lòng khâm phục, biết ơn người anh hùng với khí phách hiên ngang dám xông pha vào chốn quân thù.

Thế hệ sau với Phạm Tử Nghi - vị tướng, người anh hùng

Xuất phát từ những công lao to lớn đó của tướng Phạm Tử Nghi với dân với nước và lòng biết ơn, sự tri ân của người đời sau mà ông được thờ tại Lăng Phạm Tử Nghi hay còn gọi là miếu Đôn Nghĩa (thuộc phường Vĩnh Niệm, quận Lê Chân - chốn cố hương của Tứ dương hầu Phạm Tử Nghi) như một vị thành hoàng làng của vùng đất quận Lê Chân. Một tài liệu khác còn ghi, dọc biên giới phía Bắc cho đến các địa phương có tới trên 70 nơi thơ cúng vị anh hùng.

Riêng khu di tích Lăng - Miếu Đôn Nghĩa nay đã trở thành một chỉnh thể công trình kiến trúc văn hóa, gồm bái đường, hậu cung, khu lăng mộ và khu vực cảnh quan thiên nhiên với vườn hoa chậu cảnh, đặc biệt số lương cây cổ thụ gắn liền với khu vực như đa, si, đại, góp phần làm tăng thêm vẻ tôn nghiêm, u tịnh của khu di tích. Hiện nay Lăng - Miếu Đôn Nghĩa còn bảo lưu được nhiều di vật cổ là đồ tế tự bằng gỗ sơn son thếp vàng rực rỡ, mang giá trị mỹ thuật thời Nguyễn cuối thế kỷ 19 như: cửa võng, kiệu bát cống, lonh đình, bát biểu, một số di vật là đồ đồng, đồ sứ như bộ tam sự, rùa, hạc, bát hương đồng và men sứ…

Toàn bộ khu Lăng - Miếu nằm trong hệ thống tường bao quanh có cổng xây cất theo lối chồng diềm 8 mái, bên trong cổng đặt bức bình phong xây theo lối cuốn thư soi bóng xuống hồ nước trong xanh; phía sau kiến trúc tòa miếu thờ là khu Lăng mộ Phạm Tử Nghi. Nơi đây được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa năm 2001.