Một góc chợ Sắt hiện tại

Có một thời “vàng son”…

Thời trước, người ở nơi khác đến thành phố Cảng thường nói: “chưa đến chợ Sắt thì coi như chưa đến Hải Phòng”, ngày ấy chợ Sắt như một trong những biểu tượng của thành phố này, là trung tâm mua sắm thu hút nhiều nhất khách thập phương. Ngoài chợ Sắt, Hải Phòng còn có nhiều chợ nổi tiếng khác như chợ Đổ, chợ Ga, chợ An Dương, chợ Con… thời hoàng kim đã để lại dấu ấn và tác động không nhỏ đến sinh hoạt cộng đồng, nhà nào có được gian hàng ngoài chợ, thì con cái ra đường cũng được xem như cậu ấm con “quan” ngày nay.

Ngoài giá trị giao lưu về mặt kinh tế-văn hoá, chợ đóng một vai trò đặc biệt trong lĩnh vực du lịch, nhưng hiện nay tiềm năng này đang bị mai một, chợ ở Hải Phòng hình như chẳng còn nhiều hấp dẫn với du khách thập phương? Bắt đầu từ thời kinh tế mở, chợ Sắt vốn là một chợ lớn hàng đầu miền Bắc, đã dần mất đi vị trí độc tôn ngay trên sân nhà.

Còn nhớ vào đầu thập kỷ 90 của thế kỷ trước, công ty Hải Thành đến từ Trung Quốc đã đem theo một chiếc “bánh vẽ” với tương lai xán lạn khi khởi công xây dựng chợ Sắt thành trung tâm thương mại, quy mô có thể coi là hoành tráng nhất thời điểm đó.

Nhưng niềm hy vọng ấy đã nhanh chóng bị tan vỡ khi Trung tâm thương mại Hải Thành “đứt gánh giữa đường”, rất nhiều hộ kinh doanh bị đẩy ra “ngã ba đường” đúng theo mọi nghĩa. Rồi cũng rất nhiều tiểu thương khác vì yêu nghề đành phải đem hàng hoá lang bạt đến các tuyến đường trên khắp thành phố, hoặc thuê nhà, hoặc chiếm vỉa hè kiếm sống. Chợ vẫn tên là “Sắt” nhưng thời “vàng son” đã đi vào dĩ vãng?

          Chợ Đổ hay còn gọi bằng tên khác là chợ Tam Bạc nằm gần chợ Sắt, nhân thể “người hàng xóm vỡ trận” tưởng tích cực dọn “hộ” cả người và hàng hoá về nhà mình, chiếm lĩnh thêm cả các tuyến đường Quang Trung, Phan Bội Châu, Lý Thường Kiệt và các đường ngang cận kề.

Từ một khu chợ ọp ẹp chủ yếu là lán trại kinh doanh rau quả quanh đền Nhà Bà, chợ Đổ chuyển thành một trung tâm bách hóa lớn. Cùng thời gian đó, không chỉ chợ Đổ mà chợ Ga dù ở xa hơn nhưng có lợi thế trung tâm, cũng nhanh chóng được cải tạo và áp dụng cơ chế thoáng, từ đó người ta biết đến chợ Ga không chỉ là nơi cung cấp thực phẩm nổi tiếng mà còn là tụ điểm mua sắm với nhiều loại hàng, nhất là giày dép, vải vóc, điện dân dụng...

Sự thành công nhất thời của chợ Đổ, chợ Ga đã kéo theo làn sóng cải tạo hạ tầng chợ, lần lượt các chợ nhỏ hơn như An Dương, chợ Con… cùng đổ tiền vào cuộc đua.

         Nhưng nền kinh tế mở cũng khai sinh ra một phương thức kinh doanh mới là “chợ hè đường” phong phú, tiện lợi, nhanh chóng, “dễ thấy, dễ lấy, dễ sờ”, mô hình này đã nhanh chóng chuyển dịch cơ cấu hè đường mà dường như chẳng dựa trên một nền tảng văn bản pháp lý nào để đổi “mục đích sử dụng”.

Nhưng điều quan trọng là nó đã “cướp” đi giá trị lâu đời của chợ truyền thống theo đúng bản chất khai sinh. Rồi “niềm vui chẳng được tày gang”, khi các mô hình chợ cóc “nhảy” tràn vào nội thành, thêm làn sóng đầu tư các mô hình trung tâm thương mại hiện đại bùng nổ, thị trường thành phố Cảng thành ra đủ các dạng hình.

Khu vực chợ Sắt, nơi triển khai dự án mới trong thời gian tới

          Cần lắm sự thay đổi

          Cũng chính vì hoàn cảnh kể trên, mà chợ truyền thống ở Hải Phòng đã mất đi một vai trò cực kỳ quan trọng đối với ngành “công nghiệp không khói”, đó là thu hút khách du lịch đến mua sắm và tham quan. Có thể nói văn hoá mua sắm luôn gắn liền với du lịch, vì vậy chợ cũng là một trong những tiêu chí thể hiện sự thịnh suy bộ mặt xã hội của mỗi địa phương.

          Nhìn vào thực trạng chợ truyền thống của Hải Phòng hiện nay, nhiều người dân thành phố phàn nàn, cảm giác đầu tiên chính là không khí oi ngạt của sự tối tăm chật hẹp, các quầy hàng nhỏ thó nhưng hàng hoá chất lộn xộn đến hoa mắt. Khoảng cách giữa các quầy bị tận dụng tối đa nên không đủ cho hai người tựa lưng nhìn sang hai bên.

Mỗi khi đến chợ, nhìn các “bà chủ” ngổi vểnh chân ve vẩy quạt mà buồn, Chị Y. (xin được viết tắt) - chủ cửa hàng quần áo ở chợ Ga phàn nàn: “Có hôm ngồi từ sáng đến chiều mới bán được mở hàng, cũng có hôm cả ngày chẳng ma nào nhòm đến…”, cũng như chị Y, tình cảnh này diễn ra ở hầu hết các chợ.

Thế nên chợ mà dân bản địa còn không nhòm ngó đến, thì làm sao mà thu hút được khách thập phương? Chưa kể những nỗi buồn đọng lại của “văn hóa nói thách”, hay những câu chuyện bất cập về chất lượng, nguồn gốc hàng hóa.

Chợ ở Việt Nam vốn dĩ phản ánh tương đối rõ nét văn hoá của từng vùng miền, mà trung tâm thương mại theo mô hình ngoại nhập lẫn phương thức kinh doanh hè đường đều không thể thay thế được ở điểm này. Nhưng chợ ở Hải Phòng đang lâm vào một tình thế nan giải, cạnh tranh trong cơ chế hiện nay rõ ràng là quá khó, mà xoá bỏ thì cũng không kém phần bất cập.

Theo thống kê của ngành công thương, toàn thành phố hiện có khoảng trên dưới 150 chợ trong diện quy hoạch, xếp thứ tự thành 3 hạng. Nhưng đó chỉ là số liệu theo tên gọi, còn thực tế như đã nêu, còn rất nhiều nếu tính cả chợ cóc, hè, đường, ngõ, nghẽn… có chức năng như chợ. Vấn đề là việc quy hoạch quản lý kinh doanh như thế nào để tạo một sân chơi bình đẳng, bài toán này đã được nhắc đến nhiều năm nay, nhưng kết quả dường như chỉ mang tính “chẩn đoán”.

          Liên quan đến kinh tế “du lịch chợ”, có quan điểm cho rằng, du lịch chợ được tạo bởi nhiều yếu tố kết hợp, ngoài quy hoạch và xây dựng về cảnh quan, giao thông, phương thức quản lý, văn hoá ứng xử… mỗi chợ phải có sự khác biệt đặc thù tạo ấn tượng cho du khách, nhất là khách ngoại quốc.

Nhưng điều quan trọng nhất là phải trả lại tên cùng với những giá trị đích thực của chợ, có lẽ cần có một giải pháp mang tính khoa học, thay cho sự lửng lơ trôi nổi như thực trạng. Nhất là khi trong chiến lược phát triển kinh tế, Hải Phòng đã đặt kinh doanh, dịch vụ thương mại gắn với du lịch thuộc nhóm ưu tiên hàng đầu, được xác định là một trong 3 trụ cột kinh tế hiện nay.

          Trở lại với sự kiện dự án tại khu vực chợ Sắt được cấp phép đầu tư, cho thấy đây là sự vận động tất yếu của quá trình phát triển, bởi lẽ nếu mô hình cũ không hiệu quả thì các chợ truyền thống nói chung rốt cuộc cũng sẽ đến ngày phải có cuộc cách mạng. Chấm dứt một hệ thống hoạt động hoang phí, hỗn độn để thay thế bằng những mô hình đáp ứng xu hướng của thời đại, đây có lẽ cũng là chuyện đương nhiên trên lộ trình phát triển, hướng tới tương lai.

          Hoàng Minh