Được thành lập ngày 31-3-1986, có đủ cả hệ sinh thái rừng và biển, năm 2004, VQG Cát Bà đã được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới.

Sau hơn 37 năm, từ một nông - lâm trường nhỏ làm nhiệm vụ quản lý, bảo vệ rừng, VQG Cát Bà đã không ngừng phát triển với tầm vóc mới và khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng. Diện tích vườn hiện đã nâng lên đáng kể gồm 17.362,96ha; tính đa dạng sinh học ngày một tăng với nhiều loài đặc hữu, quý hiếm. Là tâm điểm của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Quần đảo Cát Bà, VQG Cát Bà được đánh giá gội tụ những giá trị tiêu biểu cho các hệ sinh thái biển - đảo nhiệt đới, cận nhiệt đới điển hình của châu Á, tạo nên cảnh quan và môi trường sống vô cùng phong phú.

Theo thông tin từ Ban Quản lý VQG, hiện vườn đang là nơi trú ngụ của trên 4.000 loài động, thực vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm, đặc hữu như: voọc Cát Bà đầu trắng, sóc đen, sơn dương, khỉ lông vàng, thạch sùng mí Cát Bà… Cùng với đó là những giá trị lịch sử vẫn còn được bảo tồn gần như nguyên vẹn cho tới ngày nay. Đặc biệt, nơi đây là khu bảo tồn duy nhất của Việt Nam và thế giới đang tồn tại các quần thể nhỏ của loài voọc Cát Bà.

Những năm qua, vườn đã thực hiện thành công khoảng 15 đề tài, dự án cấp bộ, thành phố và cơ sở nhằm bảo tồn và phát triển nguồn gen động, thực vật. Đặc biệt, có 14 dự án của các tổ chức phi chính phủ phối hợp đầu tư, nâng cao năng lực quản lý, lãnh đạo nhằm phát triển bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên. Trong thời gian tới, VQG Cát Bà từng bước phấn đấu trở thành trung tâm đa dạng sinh học quốc gia và quốc tế.

Nhằm bảo đảm hài hòa giữa bảo tồn và phát triển hệ sinh thái tự nhiên, Ban Quản lý vườn đã xây dựng và cải tạo các tuyến, điểm du lịch. Đến nay, có rất nhiều loại hình du lịch sinh thái phát triển phong phú mang lại cho du khách nhiều lựa chọn như: Khám phá hệ sinh thái vịnh biển; khám phá tài nguyên thiên nhiên, du lịch cộng đồng, trải nghiệm cuộc sống của người dân địa phương,...

Hướng đến phát triển bền vững

Không chỉ sở hữu hệ sinh thái đa dạng, thu hút đông đảo khách du lịch, VQG Cát Bà còn là một điển hình trong công tác bảo vệ môi trường. Ban Quản lý vườn đã phối hợp hết sức chặt chẽ với UBND huyện Cát Hải và các cơ quan, ban, ngành trong quản lý, bảo vệ tài nguyên rừng, biển; phòng chống cháy rừng và quản lý các hoạt động du lịch.

Ngoài ra, Ban Quản lý tích cực phối hợp tổ chức các chương trình, dự án bảo tồn và phát triển như: Bảo tồn voọc Cát Bà của Hội Động vật về Bảo tồn loài và quần thể và Vườn thú Muenster - Đức; Bảo tồn và phát triển Cát Bà của tổ chức Bảo tồn động thực vật quốc tế FFI; Trồng rừng ven biển, trồng rừng đền bù khí thải CO2,… Các giá trị bảo tồn hiện được chia thành các vùng chức năng, gồm không gian bảo vệ nghiêm ngặt - vùng lõi, không gian được bảo vệ có hạn định - vùng đệm, không gian hỗ trợ và khuyến khích phát triển cộng đồng - vùng chuyển tiếp.

Ban Quản lý vườn cũng nghiên cứu và ban hành các cơ chế, chính sách cụ thể đầu tư cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học; thường xuyên tổ chức tập huấn, hội thảo để nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ; tăng nguồn kinh phí đầu tư; hỗ trợ máy móc, thiết bị phục vụ hoạt động.

Thời gian tới, vườn sẽ tiếp tục áp dụng có hiệu quả các Luật Lâm nghiệp, Luật Đa dạng sinh học, Luật Thủy sản cùng các văn bản của Nhà nước về bảo vệ và phát triển rừng đối với hệ thống rừng đặc dụng. Đây là nhiệm vụ trọng tâm, có ý nghĩa quyết định trong việc duy trì, phát triển bền vững, là mục đích lớn nhất của công tác bảo tồn đa dạng sinh học của vườn cũng như khu dự trữ sinh quyển thế giới.

Lan Phương