Ngày 15/7 (tức ngày 10/6 âm lịch), Đảng ủy - HĐND - UBND - Uỷ ban MTTQ Việt Nam xã Hoàng Châu long trọng tổ chức lễ hội truyền thống Xa mã - Rước kiệu năm 2024. Đây là 1 trong 12 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được bảo tồn vì những giá trị văn hóa độc đáo, đặc trưng cho cuộc sống của cư dân vùng duyên hải Bắc Bộ.

Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu xã Hoàng Châu có cách đây khoảng 300 năm, là một trong những giá trị văn hóa được người dân ở đây nâng niu, gìn giữ qua rất nhiều biến thiên của lịch sử. Lễ hội được tổ chức từ mùng 10 tháng 6 âm lịch và kéo dài trong 3 ngày, nhằm tưởng nhớ đến công lao của vị thành hoàng và các bậc tiền nhân đã có công khai sinh lập làng là: Mẫu Liễu Hạnh, hai vị Thành hoàng là Đô Nguyên Soái Tuyên Nghi Chi thần và Phó Nguyên Soái Duy Bùi chi thần; đồng thời cũng là để cầu mong cho 1 năm mưa gió thuận hòa, mùa cá bội thu.

Lễ hội được tổ chức ngay tại Đình làng Hoàng Châu - nơi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quyết định xếp hạng Di tích quốc gia. Phần lễ bao gồm các nghi thức: tế cáo yết, tế chính và tế an vị. Ở phần này, các du khách thập phương cũng như những người con của làng đều về đây thành kính dâng hương, tế lễ trước ban thờ các vị thành hoàng, cầu mong điều may mắn, an bình trong cuộc sống và tỏ lòng biết ơn công đức tổ tiên.

Phần hội là nghi thức rước kiệu và xa mã. Rước kiệu là hoạt động mang đậm sự tín ngưỡng tâm linh, độc đáo. Các nam quan, nữ quan tham gia rước kiệu tại hội làng được chọn phải là những người chưa có vợ, chồng; gia đình không có tang.

Một nội dung được coi là điểm nhấn, thu hút sự quan tâm của Nhân dân và du khách thập phương chính là xa mã hay còn gọi là thi kéo ngựa gỗ tái hiện lại cảnh rèn luyện, tập trận của binh sĩ thời xưa. Cuộc thi có hai đội tham gia là giáp Đông và giáp Đoài. Xa mã là 2 giá xe bằng khung gỗ chắc chắn, có thể di chuyển, cơ động. Mỗi giá xe có 4 bánh xe bằng gỗ. Trên giá xe có ngựa chiến bằng gỗ, thân to, vững chắc, có dây cương, yếm hoa, cổ đeo lục lạc.

Mỗi đội có quân số từ 12 đến 15 người tham gia, với trang phục chỉnh tề theo đúng quy định của hội làng. Các thành viên của hai đội mặc trang phục gọn gàng, quần ống chẽn, đầu chít khăn kiểu đầu rìu màu vàng hoặc đỏ để phân biệt với nhau.

Người chỉ huy tay cầm cờ đuôi nheo có màu sắc khác nhau để phân biệt với bên đối phương. Cuộc chơi bắt đầu khi có hiệu lệnh phát ra từ vị chủ quản, hai ngựa gỗ dưới sự điều khiển khéo léo, nhịp nhàng nhưng rất mạnh mẽ, quyết liệt của người chỉ huy mỗi giáp. Quy định của cuộc chơi bên nào chiến thắng phải kéo ngựa chạy đủ 3 vòng, không chạm vạch.

Điều tối kỵ là không làm tổn thương đến xa mã cũng như đối phương và các thành viên trong đội. Ở cuộc chơi này, cả người xem và người chơi có cảm giác rất hưng phấn, như được tham gia một buổi tập trận thực sự.

Để làm tăng thêm sự phong phú, hấp dẫn cho ngày hội, địa phương đã tổ chức thêm nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao và các trò chơi dân gian như: kéo co, bắt vịt, chọi gà tạo không khí vui tươi phấn khởi trong nhân dân. Năm nay mặc dù tổ chức vào ngày trong tuần, song du khách và Nhân dân vẫn về dự hội khá đông.

Lễ hội Xa mã - Rước kiệu không chỉ là một nét đẹp văn hóa đặc sắc của ngư dân vùng biển mà còn có tác dụng bảo tồn giá trị văn hóa lâu đời của cha ông, là dịp để giáo dục truyền thống và tình yêu quê hương, đất nước; củng cố tình đoàn kết gắn bó trong cộng đồng làng xã trong phát triển kinh tế - xã hội, góp phần bảo vệ biển đảo thân yêu của Tổ quốc.

Lan Phương - Trung Tuyến