Trước hết, việc đầu tư vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) bằng xe buýt là đầu tư công nhằm hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật giao thông đô thị gắn với an sinh xã hội. Để thu hút doanh nghiệp bỏ vốn đầu tư vào lĩnh vực VTHKCC bằng xe buýt, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 13/2015/QĐ-TTg về cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển VTHKCC bằng xe buýt. Bộ Tài chính có Thông tư số 02/2016/TT-BTC hướng dẫn hỗ trợ lãi suất đối với tổ chức, cá nhân vay vốn tại tổ chức tín dụng để thực hiện các dự án đầu tư phương tiện, đầu tư kết cấu hạ tầng phục vụ vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt theo Quyết định số 13/2015/QĐ-TTg.

Mục đích của việc này nhằm hài hòa giữa lợi ích Nhà nước - Nhà đầu tư - Người dân đi xe buýt. Trong đó, lợi ích công cộng lớn nhất đó là vấn đề an ninh xã hội và phát triển hạ tầng giao thông đô thị theo hướng văn minh, hiện đại khi số người tham gia giao thông bằng xe buýt tăng sẽ giảm số người tham gia giao thông bằng phương tiện cá nhân, giàm ùn tắc, tai nạn giao thông. Nhà đầu tư có lãi và được đầu tư lâu dài, ổn định và lợi ích của người dân khi sử dụng xe buýt là thuận tiện, an toàn, văn minh, lịch sự và giá rẻ.

Ở Hải Phòng, đến nay, công tác quy hoạch, quản lý nhà nước về hoạt động VTHKCC bằng xe buýt cũng đã có đổi mới nhất định. Cụ thể, về hạ tầng kỹ thuật, đã xây dựng Quy hoạch về mạng lưới xe buýt trên địa bàn thành phố đến năm 2030; đang từng bước thực hiện kế hoạch chuyển đổi mục đích sử dụng 3 bến xe: Lạc Long, Cầu Rào, Niệm Nghĩa thành điểm đầu, cuối của xe buýt. Đầu tư mới và nâng cấp hệ thống cơ sở hạ tầng cho xe buýt thông qua một số dự án phát tầng hạ tầng kỹ thuật giao thông (Dự án phát triển giao thông đô thị Hải Phòng). Trong công tác quản lý, thành phố đã thành lập được bộ phận quản lý Giao thông công cộng trong Trung tâm Quản lý bảo trì giao thông cộng cộng và Đăng kiểm thủy thuộc Sở GTVT.

Về cơ chế chính sách, thành phố đã thực hiện việc trợ giá cho 5 tuyến xe buýt thuộc 2 doanh nghiệp hoạt động xe buýt. Đồng thời, đang từng bước hoàn chỉnh Quy chế quản lý hoạt động của xe buýt trên địa bàn thành phố.

Tuy nhiên, để khôi phục lại hoạt động các tuyến VTHKCC bằng xe buýt đã bị “rơi vãi” thời qua cần phải có những giải pháp căn cơ, thực hiện đồng bộ và can thiệp kịp thời.

Cụ thể, vấn đề số 1 cần phải thay đổi là cơ chế thu hút đầu tư, đầu tư VTHKCC bằng xe buýt đòi hỏi thời gian từ 5 năm đến 7 năm cho một tuyến xe buýt thay vì cơ chế đấu thầu, trợ giá 1 năm như hiện nay. Vì lẽ, quy định của Bộ Tài chính đối với việc tính thời gian khấu hao cho xe ô tô từ 6 - 10 năm. Bộ GTVT cũng quy định thời gian cấp, đổi tem tuyến cho phương tiện vận tải là 7 năm. Được biết, tại các thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội và nhiều địa phương khác đã thực hiện đấu thầu vế quản lý tuyến xe buýt với thời hạn 5 năm/tuyến. Điều kiện về thời gian để đấu thầu tuyến xe buýt, giảm bớt thủ tục hành chính, thực hiện minh bạch việc trợ giá cho tuyến xe buýt, tạo điều kiện cho nhà đầu tư có cơ sở để tính toán việc đầu tư về kinh phí, về bộ máy tổ chức, công tác quản lý và người lao động.

Hai là, điều chỉnh quy hoạch, lộ trình một số tuyến xe đã hoạt động một cách phù hợp với nhu cầu đi lại của người dân. Theo kiến nghị của một số đơn vị khai thác, phục vụ VTHKCC bằng xe buýt, để khôi phục hoạt động tuyến số xe buýt số 06 (Khu Công nghiệp Đình Vũ - Ngã 5 Kiến An, cự ly 45km), tuyến xe buýt số 09 (xã Đại Hà, huyện Kiến Thụy - số nhà 415, đường Đà Nẵng, quận Ngô Quyền, cự ly 38km), tuyến xe buýt số 14 (Thị trấn Cát Bà - Cái Viềng, cự ly 25km), tuyến số số 22 (Cầu phao Đăng, huyện Tiên Lãng- Khu Công nghiệp VSIP huyện Thuỷ Nguyên, cự ly 55km). Sở GTVT cần điều chỉnh lộ trình các tuyến này.

Ba là, bổ sung quy hoạch thêm tuyến xe buýt mới đối với trục tuyến giao thông mới được xây dựng. Được biết, từ năm 2020, Công ty CP đường bộ Hải Phòng đề xuất mở thêm 2tuyến xe buýt mới. Tuyến thứ nhất dự kiến lộ trình xe chạy: Khu thương mại AEON MALL Hải Phòng (quận Lê Chân) - Nguyễn Văn Linh - Tôn Đức Thắng - Đường Máng nước (An Đồng, An Dương) - Quốc lộ 17B - Khu công nghiệp Tràng Duệ (An Dương). Tuyến đề xuất thứ 2 dự kiến xe chạy theo lộ trình: Khu vực cổng Cảng hàng không quốc tế Cát Bi - Bùi Viện - Nguyễn Trường Tộ - QL.10 - Khu vực cầu Quang Thanh thuộc huyện An Lão.

Cơ sở để Công ty đề xuất lộ trình chạy này bởi nhu cầu giao thông từ tỉnh ngoài vào các khu công nghiệp, dịch vụ thuộc địa bàn thành phố Hải Phòng lớn. Hơn nữa trên các tuyến đường thuộc lộ trình xe chạy cơ sở hạ tầng kỹ thuật, thiết bị bảo đảm TTATGT đã có sẵn, đỡ phải đầu tư. Đặc biệt trên dọc tuyến đường Bùi Viện – Nguyễn Trường Tộ có hệ thống nhà chờ xe buýt đã được dự án đầu tư đẹp, hiện đại, bảo đảm TTATGT (theo Dự án phát triển giao thông đô thị Hải Phòng).

Tuy nhiên, đề xuất của Công ty CP Đường bộ Hải Phòng bị “vướng”, không thể thực hiện vì các tuyến này đều chưa nằm trong quy hoạch mạng lưới VTHKCC bằng xe buýt của thành phố đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 (?!). Việc đầu tư, khai thác các tuyến xe buýt của thành phố phải được thực hiện theo cơ chế mới là đấu thầu, thời gian hợp đồng đấu thầu là 1 năm thay vì cơ chế đặt hàng đang được áp dụng. Song với thời gian 1 năm, doanh nghiệp rất khó huy động vốn đầu tư…

Trong buổi làm việc với Phóng viên Chuyên đề An ninh Hải Phòng, ông Nguyễn Ngọc Hòa, Phó trưởng Phòng Quản lý vận tải Sở GTVT cho biết: Theo quy trình, sau khi nhận được đề xuất của Công ty CP Đường bộ Hải Phòng tiến hành khảo sát thực tế tuyến, lộ trình kiến nghị nhằm đánh giá nhu cầu thực tế, tính pháp lý, quy hoạch của thành phố.

Nếu phù hợp, Sở GTVT xây dựng báo cáo, xin chủ trương thành phố mở tuyến. Trên thực tế 2 tuyến do Công ty CP đường bộ đề xuất cho phép mở tuyến xe buýt không nằm vào quy hoạch tuyến VTHKCC bằng xe buýt của thành phố đến năm 2030. Hơn nữa, các tuyến này chưa thực sự có nhu cầu giao thông đi lại. Hiện trạng trên tuyến Bùi Viện - Nguyễn Trường Tộ đã có hệ thống nhà chờ xe buýt vì lẽ Dự án phát triển giao thông đường bộ Hải Phòng xây dựng tuyến đường Bùi Viện - Nguyễn Trường Tộ do Ngân hàng Thế giới cho vay vốn. Theo quy định vay vốn của Ngân hành thế giới các dự án phát triển giao thông đô thị được đầu tư đồng bộ (bao gồm cả hệ thống nhà chơ xe buýt). Do đó, Thành phố chấp thuận hành mục này đầu tư cho những năm tới, khi trên tuyến có nhu cầu thực tế.

Cũng Theo ông Nguyễn Ngọc Hòa, thực hiện chỉ đạo của Thành ủy, HĐND, UBND thành phố, Sở GTVT đang tiến hành xây dựng Đề án phát triển, kết nối giao thông khu vực Hải Phòng. Mục đích của việc này nhằm xây dựng bản đồ về nhu cầu giao thông công cộng, đánh giá tình hình giao thông (những khu vực tập trung đông người khu công nghiệp, thương mại, dân cư). Trên cơ sở đó, đề xuất loại hình vận tải công cộng phù hợp hoặc điểu chỉnh, bổ sung thêm các tuyến xe buýt.

Kết thúc bài viết này, chúng tôi xin nhắc lại kết quả đánh giá của Tổng cục Đường bộ Việt Nam (Bộ GTVT), công tác huy động nguồn vốn xã hội đầu tư VTHKCC nói chung ở Hải Phòng là điểm sáng của ngành GTVT, đây cũng là truyền thống của địa phương được cả nước ghi nhận học hỏi. Trong quá trình thực hiện, có nhiều tuyến đã dừng hoạt động và cũng đã có những doanh nghiệp rơi vào cảnh ngộ phá sản do hoạt động VTHKCC bằng xe buýt liên tục thua lỗ. Bên cạnh đó, vẫn có những tuyến xe buýt xã hội hóa (chưa được hỗ trợ giá) đứng đầu cả nước như tuyến xe buýt số 03 (Đường Đà Nẵng - Khu II Đồ Sơn).

Tuyến xe này do doanh nghiệp tự bỏ vốn đầu tư chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh. Từ năm 2006 đến nay, tuyến này thực hiện nghiêm túc tần suất hoạt động 10 - 20 phút/chuyến; hành khách người địa phương chiếm 55%; khách du lịch và người ngoài thành phố lao động trong các khu công nghiệp chiếm 45% tổng lượng khách. Mặc dù từ năm 2018 đến nay, số lượng khách của tuyến xe giảm sút đáng kể, sản lượng chỉ đạt 40% số ghế (không kể thời gian giãn cách xã hội phòng chống dịch). Điều này thể hiện sự tâm huyết, quyết tâm cao của doanh nghiệp duy trì hoạt động, bảo đảm uy tín chất lượng, đóng góp nhất định cho sự phát triển của thành phố.

Điều này đáng được khích lệ, động viên, tiếp sức bằng cả cơ chế tài chính và quản lý chuyên ngành.

Đoàn Lanh